Czym są zaburzenia lękowe?
Zaburzenia lękowe należą do najczęściej diagnozowanych problemów zdrowia psychicznego na świecie. Ich istotą jest odczuwanie nadmiernego, nieadekwatnego lub przewlekłego lęku, który znacząco wpływa na codzienne funkcjonowanie.
Lęk, jako naturalna reakcja organizmu na bodźce zagrażające, pełni ważną rolę przystosowawczą – ostrzega przed niebezpieczeństwem i mobilizuje do działania. Jednak w przypadku zaburzeń lękowych mechanizm ten ulega zaburzeniu i lęk pojawia się nawet wtedy, gdy nie istnieje realne zagrożenie.
Zaburzenia lękowe obejmują szerokie spektrum problemów, z których najważniejsze to: zespół lęku uogólnionego (GAD), zaburzenie paniczne, fobie specyficzne, społeczne zaburzenie lękowe (fobia społeczna), zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne oraz zaburzenie stresowe pourazowe. Każda z tych jednostek ma własną charakterystykę, lecz wspólnym mianownikiem pozostaje obecność nadmiernego lub nieadekwatnego lęku.
Objawy zaburzeń lękowych
Objawy zaburzeń lękowych są zróżnicowane i mogą przybierać zarówno postać psychiczną, jak i somatyczną. Osoby zmagające się z tymi problemami często doświadczają:
- Nadmiernego, trudnego do opanowania niepokoju
- Poczucia zagrożenia, napięcia lub nieuzasadnionego strachu
- Trudności z koncentracją i pamięcią
- Drażliwości i pobudzenia
- Kłopotów ze snem – bezsenności lub płytkiego, przerywanego snu
- Objawów somatycznych, takich jak bóle głowy, mięśni, uczucie ucisku w klatce piersiowej, przyspieszone bicie serca, duszności, problemy żołądkowo-jelitowe czy nadmierne pocenie się
- Problemów poznawczych tj; kłopoty z koncentracją uwagi lub pamięcią.
- Unikania sytuacji, które wywołują lęk
W przypadku:
- zaburzenia panicznego charakterystyczne są napady paniki – nagłe, intensywne ataki lęku, którym towarzyszą objawy takie jak przyspieszony puls, drżenie, uczucie duszenia się, ból w klatce piersiowej czy zawroty głowy.
- Fobie specyficzne objawiają się natomiast silnym, nieadekwatnym strachem przed określonymi obiektami lub sytuacjami, np. pająkami, lataniem samolotem czy widokiem krwi.
- Fobia społeczna prowadzi do unikania kontaktów z innymi osobami z obawy przed negatywną oceną, kompromitacją czy odrzuceniem.
- Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD) opiera się na natrętnych myślach (obsesjach) i przymusowych czynnościach (kompulsjach).
- zaburzenie stresowe pourazowe (PTSD) pojawia się po przeżyciu traumatycznego wydarzenia i polega na jego nieprawidłowym, ponownym przeżywaniu w sytuacjach przypominających o traumie.
Przyczyny zaburzeń lękowych
Powstawanie zaburzeń lękowych jest procesem złożonym, nie w pełni poznany oraz uwarunkowanym przez wiele czynników. Wśród kluczowych przyczyn wymienia się:
- Czynniki biologiczne – Istotną rolę odgrywają predyspozycje genetyczne. Badania wykazały, że osoby, których członkowie rodziny zmagali się z zaburzeniami lękowymi, są bardziej narażone na rozwój tego typu problemów. Nierównowaga neuroprzekaźników w mózgu, takich jak serotonina czy noradrenalina, także może sprzyjać pojawieniu się lęku.
- Czynniki psychologiczne – Wczesne doświadczenia życiowe, takie jak długotrwały stres, przemoc, zaniedbanie emocjonalne czy brak poczucia bezpieczeństwa, zwiększają ryzyko pojawienia się zaburzeń lękowych. Skłonność do perfekcjonizmu lub negatywnego myślenia również bywa związana z tymi problemami.
- Czynniki środowiskowe – Stresujące wydarzenia życiowe (utrata pracy, śmierć bliskiej osoby, rozwód), chroniczne napięcie czy presja społeczna mogą przyczynić się do rozwoju zaburzeń lękowych.
- Czynniki somatyczne – Niektóre choroby somatyczne, m.in. zaburzenia hormonalne, choroby tarczycy, kardiologiczne lub neurologiczne, mogą powodować objawy lękowe lub nasilać istniejące zaburzenia.
Najczęściej zaburzenia lękowe mają charakter wieloczynnikowy – oznacza to, że na ich powstanie wpływa kombinacja wyżej wymienionych elementów.
Sposoby leczenia zaburzeń lękowych
Leczenie zaburzeń lękowych to proces wymagający indywidualnego podejścia. Wybór metod terapii zależy od rodzaju, nasilenia objawów oraz ogólnej sytuacji osoby szukającej pomocy.
Najczęściej stosowane formy leczenia to:
Psychoterapia
Najbardziej rozpowszechnioną i skuteczną formą leczenia zaburzeń lękowych jest psychoterapia. Szczególne efekty przynosi w redukcji objawów, terapia poznawczo-behawioralna (CBT), która pozwala zidentyfikować i zmienić nieprawidłowe schematy myślenia oraz zachowania wywołujące lęk. Osoba uczestnicząca w terapii uczy się, jak radzić sobie z lękiem, rozpoznawać go, akceptować i stopniowo konfrontować się z sytuacjami budzącymi niepokój. W terapii zaburzeń lękowych skuteczne są również inne nurty psychoterapeutyczne, takie jak psychoterapia psychodynamiczna, psychoanalityczna, systemowa czy humanistyczna. Wszystko zależy od indywidualnego profilu pacjenta – niekiedy lęk ma podłoże w wczesnodziecięcych wydarzeniach do których dostęp mają pogłębione nurty psychoterapeutyczne.
W temacie psychoterapii, również warto wspomnieć o terapii EMDR przydatnej w leczeniu zaburzeń stresowych pourazowych. Metoda ta opiera się na odtwarzaniu doznań traumatycznych oraz manipulacji ruchem gałek ocznych w trakcie. Powoduje to prawidłową rekonsolidację śladów pamięciowych i redukcję tzw „Flashbacków”.
Farmakoterapia
W leczeniu zaburzeń lękowych często wykorzystywane są leki przeciwlękowe i przeciwdepresyjne. Zwłaszcza stosuje się je w sytuacjach, gdy objawy utrudniają codzienne funkcjonowanie. Do najczęściej stosowanych preparatów należą selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) oraz inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny (SNRI). W krótkoterminowym leczeniu ostrych objawów można sięgnąć po benzodiazepiny, jednak ich stosowanie wymaga szczególnej ostrożności ze względu na ryzyko uzależnienia. Innymi lekami są Pregabalina, Buspiron, Hydroksyzyna, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, mianseryna lub mirtazapina. Jak widać „arsenał” jest ogromny i możliwość dobrania indywidualnej terapii pod pacjenta jest na wyciągnięcie ręki. Często konieczne jest równoczesne łączenie farmakoterapii z psychoterapią w celu uzyskania najlepszych efektów.
Inne metody wspomagające
Coraz częściej podkreśla się rolę zmiany stylu życia w terapii zaburzeń lękowych. Regularna aktywność fzyczna, techniki relaksacyjne (np. medytacja, oddech przeponowy, joga), dbałość o higienę snu i zdrową dietę mogą znacząco obniżyć poziom napięcia i lęku. Warto też zwracać uwagę na ograniczenie używek, takich jak alkohol czy kofeina, które mogą nasilać objawy.
Ważnym elementem jest wsparcie ze strony bliskich – rozmowa, zrozumienie oraz akceptacja problemu wpływają korzystnie na proces zdrowienia.
Podsumowanie
Zaburzenia lękowe stanowią poważny problem zdrowotny, który znacząco wpływa na życie codzienne i funkcjonowanie społeczne. Nie wolno bagatelizować ich objawów, a w przypadku ich wystąpienia warto zgłosić się po pomoc do specjalisty. Dzięki odpowiedniej terapii i wsparciu możliwe jest skuteczne leczenie oraz powrót do zdrowia i jakości życia. Świadomość, otwartość na rozmowę o trudnościach psychicznych oraz niwelowanie stygmatyzacji osób zmagających się z zaburzeniami lękowymi to kluczowe elementy budowania społeczeństwa wspierającego zdrowie psychiczne.
Autor: Marcin Wlazłowski
Lekarz specjalista psychiatra osób dorosłych Pabianice
Doświadczenie zawodowe zdobywałem pracując w Oddziale Psychiatrii Dorosłych, dyżurując w Oddziale Detoksykacyjnym i Ośrodku Terapii Uzależnienia od Alkoholu w Szpitalu Wojewódzkim w Bełchatowie.
Konsultowałem psychiatrycznie również Domy Pomocy Społecznej w Łodzi. Jestem członkiem zespołu leczenia środowiskowego w regionie Łódź-Bałuty.